Kröller-Müller zet ‘Grootste Miskoop’ in de Schijnwerpers
Het Kröller-Müller Museum bezit een van de grootste Van Gogh-collecties ter wereld, met ongeveer 90 schilderijen en 180 tekeningen en schetsen. Toch staat deze winter niet een meesterwerk van Vincent van Gogh centraal, maar juist een schilderij dat dat nadrukkelijk níét is: Zeegezicht te Saintes-Maries-de-la-Mer. De vervalsing speelt een belangrijke rol in een van de grootste internationale kunstschandalen uit het begin van de twintigste eeuw, maar bleef in Nederland relatief onbekend. Samen met het werk lanceert het Kröller-Müller Museum een podcastserie waarin op een buitengewoon levendige manier op de affaire wordt ingegaan.
„Ik presenteer u… ehm… nou ja: in ieder geval géén Van Gogh!” Het is een onwennig moment als museumdirecteur Benno Tempel het schilderij onthult ten overstaan van zo’n 50 journalisten, kunstkenners en geïnteresseerden. Want, wat zeg je over een werk waarvan duidelijk is dat het hartstikke nep is en dat volgens hemzelf nog geen 150 euro zou opbrengen, mocht het nu op een rommelmarkt worden aangeboden?
Zeegezicht te Saintes-Maries-de-la-Mer werd in de jaren twintig aangekocht door Helene Kröller-Müller, een van de invloedrijkste kunstverzamelaars van haar tijd. Zij gold destijds als een gezaghebbend kenner van Van Gogh. „Juist omdat zij zo intensief met zijn werk bezig was, is dit schilderij zo interessant,” zegt Tempel. „Het laat zien hoe kwetsbaar de kunstmarkt toen was.”
Het doek maakte deel uit van de zogenoemde Wacker-affaire, genoemd naar de Berlijnse kunsthandelaar Otto Wacker, die tientallen vervalste Van Goghs verkocht. Pas jaren later werd onomstotelijk vastgesteld dat Zeegezicht te Saintes-Maries-de-la-Mer geen echt werk van Van Gogh is, maar door de broer van de kunsthandelaar is vervaardigd. „Het geheel was heel pijnlijk voor alle betrokkenen, en zeker voor Helene Kröller-Müller,” vertelt Tempel. „Niemand wilde toegeven dat men was misleid.”
Museumdirecteur Benno Tempel: „De kunstenaar wisselde regelmatig van stijl en techniek. Dat maakt zijn oeuvre rijk, maar ook complex.”
Écht Fake
Waar bezoekers bij het werk op moeten letten? „De horizon is veel te strak,” aldus de museumdirecteur. „Het kleurgebruik mist de spanning die Van Gogh kenmerkt. En het figuurtje in de boot is te gedetailleerd. Van Gogh was in dit soort werken juist los in zijn uitwerking van mensen.” Maar dat is natuurlijk makkelijker gezegd met de kennis van nu, erkent Tempel.
De echtheid van Van Goghs is lastig vast te stellen. Tempel: „De kunstenaar wisselde regelmatig van stijl en techniek. Dat maakt zijn oeuvre rijk, maar ook complex.”
Het museum belicht de geschiedenis van het schilderij in De ontmaskerde vervalsing, een podcastserie die bestaat uit vijf afleveringen en een extra experteditie en die via de grote podcastkanalen te beluisteren is. Het vervalste Zeegezicht te Saintes-Maries-de-la-Mer is tot en met 21 juni 2026 te zien in het Kröller-Müller Museum. Volgens Tempel is de waarde ervan niet artistiek, maar historisch. „Dit schilderij vertelt ons hoe de kunstwereld werkte,” zegt hij. „En hoe ook experts zich kunnen vergissen.” Daarmee blijft de vraag wat er met het werk gebeurt na de tentoonstelling: wordt het onderdeel van de vaste (authentieke) collectie, of verdwijnt het weer in het depot?
