< TERUG NAAR VOORPAGINA

Wie is MBS? De Man achter Saudi 2030

De ontmoeting vandaag tussen de Amerikaanse president Donald Trump en de Saudische kroonprins Mohammed Bin Salman zou nog weleens de belangrijkste diplomatieke ontmoeting van het jaar kunnen worden, aldus CNN. Tijdens de vergadering in de Oval Office van het Wittehuis staat de situatie in Gaza op de agenda, maar ook de normalisering van de relatie van het Arabische machtsblok met Israël en natuurlijk, want Trump blijft Trump, ook de wereldwijde oliehandel. Rijst de vraag: wie is precies die gesprekspartner van Trump, en wat mogen we komende jaren van Bin Salman verwachten?

Links: Community. Kustenaar: Bart Vredegoor. Met dank aan: Wanrooij Gallery, Amsterdam

Sinds de opkomst van de kroonprins – is het koninkrijk Saudi-Arabië in een razende transformatie terechtgekomen. Vision 2030, de blauwdruk van zijn ambities, belooft niets minder dan een nieuwe samenleving. Een verhaal over torenhoge ambities, geopolitieke verschuivingen, religieuze strijd en persoonlijke macht. En over één man die zich de toekomst van een heel volk toe-eigent.

“Niemand kan dit leven leiden en er ongewijzigd uit tevoorschijn komen,” schreef de Britse ontdekkingsreiziger Wilfred Thesiger, die in de jaren veertig door de eindeloze zandzee van Arabië trok. “Het land kan een betovering werpen die geen gematigd klimaat kan evenaren.” Die betovering – de harde schoonheid van de woestijn, de mystiek van Mekka en Medina – bepaalt decennialang het gezicht van Saudi-Arabië: gesloten, conservatief, en heilig.

In to Temptation 2. Kunstenaar: Bart Vredegoor. 

Tot tien jaar geleden lijkt er weinig te veranderen. Het koninkrijk draait op olie, leeft naar de sharia en sluit zich af voor de buitenwereld. Snelwegen leiden naar Mekka en Medina, verboden terrein voor niet-moslims. De zedenpolitie controleert of vrouwen gesluierd zijn en of mannen het gebed niet overslaan. Voor buitenstaanders is Saudi-Arabië een mysterieuze combinatie van middeleeuwse strengheid en moderne oliemiljarden – én een cruciale bondgenoot van de VS, sinds de deal van 1945: olie in ruil voor veiligheid.

Maar in april 2016 verandert alles. De jonge Mohammed bin Salman – tot dan toe een vrij onbekende plaatsvervangend kroonprins – verschijnt onverwacht op televisie. De Saudische journalist Faisal Abbas keek ademloos naar het optreden van de twintiger: een glimlachende, zelfverzekerde prins die iets ongehoords durfde te zeggen. Saudi-Arabië moest breken met zijn verleden. Weg van de verslaving aan olie, op naar een toekomst met technologie, toerisme en groene energie. Vision 2030 noemde hij het, een project dat niet alleen de economie, maar de samenleving als geheel moest herscheppen. “Een revolutie,” noemt Abbas het later.

Zee van Zand

Wie de geschiedenis van het land kent, begrijpt hoe ongekend deze woorden klinken. Het koninkrijk is tot dan toe het spirituele centrum van de islam, en tegelijk een politiek bolwerk. Sinds Lawrence of Arabia het gebied beschreef als een “zee van zand waar de wind het kompas is”, is er veel veranderd, maar de basis blijft: religie en traditie zijn allesbepalend. Saudi-Arabië is hoeder van de soennitische islam en aartsrivaal van het sjiitische Iran. Die rivaliteit sijpelt door in elke oorlog in de regio – van Jemen tot Syrië. Tegelijkertijd houdt de VS de Saudische heersers in het zadel, zolang de olie blijft stromen.

Die balans lijkt onveranderlijk. Totdat Mohammed Bin Salman (1985, Jeddah), of MBS, zijn opwachting maakt en het koninkrijk op zijn kop zet. De kroonprins groeit aanvankelijk op in de coulissen van het paleis. Terwijl zijn broers en neven in het buitenland studeren, blijft hij dicht bij zijn vader, koning Salman. Hij studeert rechten, maar leert vooral machtspolitiek van dichtbij. Al snel bouwt hij een reputatie op: visionair en onvermoeibaar volgens de een, autoritair en impulsief volgens de ander.

Die laatste reputatie krijgt in 2018 wereldwijd gewicht na de moord op journalist Jamal Khashoggi, die volgens westerse inlichtingendiensten direct naar hem te herleiden is. De wereld spreekt schande, en even lijkt MBS internationaal geïsoleerd. Maar de storm waait over. In een tijd waarin Trump, Poetin en Xi Jinping de internationale verhoudingen domineren, valt MBS’ harde stijl minder uit de toon. Wat eerst een doodsteek lijkt, wordt uiteindelijk een voetnoot.

Van kritiek uit het Westen over bijvoorbeeld mensenrechten trekt Saudi-Arabië zich overigens ook maar weinig. “Dat zelfvertrouwen was opvallend de laatste keer dat ik er was,” zegt PAUL AARTS. De voormalig docent internationale betrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam (en inmiddels Midden-Oostenexpert aan diezelfde universiteit) bezocht het land meermaals de afgelopen 10 jaar. “’Houd op ons de les te lezen,’ kreeg ik van Saudische academici en professoren te horen. ‘Dat hebben we al zo vaak gehoord.’ Of ze beginnen over mensenrechtenschendingen in Europa als het onderwerp ter sprake komt.”

Het Nieuwe Mekka

In de jaren die volgen zet MBS zijn ambities kracht bij met een bouwwoede die zelfs Dubai doet verbleken. Vision 2030 draagt niet voor niets de ondertitel A Story of Transformation. Het vlaggenschip: Neom, een futuristische megastad aan de Rode Zee, half zo groot als Nederland. Ooit niets meer dan woestijn, straks een metropool met miljoenen inwoners. Blikvanger wordt The LINE, een glimmende muur van glas en staal, 500 meter hoog en 170 kilometer lang, waarin wonen, werken en recreëren samenvloeien – zonder auto’s, alles op loopafstand.

Daarnaast verrijzen luxeresorts langs de Rode Zee, bedoeld als Malediven-alternatief. Er komt een wellnesscomplex, Amaala, dat de Saudi’s trots hun “cadeau aan de wereld” noemen. Het zijn prestigeprojecten die de toon zetten: Saudi-Arabië wil niet langer het land zijn van gebeden en olie, maar van design, luxe en innovatie.

Ook in hoofdstad Riyad verandert de skyline. King Salman Park moet het grootste stadspark ter wereld worden, New Murabba een futuristisch centrum van 19 vierkante kilometer. Het pronkstuk: de Mukaab, een kubusvormige wolkenkrabber vol holografie en technologie. En dan is er nog de Rise Tower, die met twee kilometer hoogte het hoogste gebouw ter wereld zal worden.

Buiten de hoofdstad verrijst Qiddiya, een amusementsstad met een Six Flags-park, een F1-circuit en theaters. Entertainmentreus SEVEN bouwt twintig pret- en speelparken in dertien steden, in samenwerking met Warner Bros. en Hasbro. Voor MBS’ eigen hobby’s is er ook ruimte: hij pompt 40 miljard dollar in gaming en e-sports, en kijkt reikhalzend uit naar 2034, wanneer Saudi-Arabië het WK voetbal organiseert.

Ritz Gevangenis

Mohammed bin Salman mag dan bij elke spade die de woestijngrond in gaat vriendelijk lachen en steeds beter liggen in de internationale media, kritiek verdraagt hij niet. Achter het beeld van innovator schuilt een leider die geen tegenspraak duldt. Wie zijn ambities in de weg staat of hem openlijk uitdaagt, krijgt te maken met zijn nietsontziende kant.  Zo laat MBS in 2017 het chique Ritz-Carlton in Riyad plots ontruimen om het vijfsterrenhotel in een luxe gevangenis te transformeren. Zo’n 200 prinsen, zakenlieden en oud-ministers worden opgepakt op verdenking van corruptie. Ze krijgen een keuze: hun fortuin inleveren of jarenlang vastzitten. Het levert de staat meer dan 100 miljard dollar op én verstevigt MBS’ greep op de macht. Zelfs halfbroers met troonpretenties belanden achter slot en grendel. Dat MBS in die anti-corruptiestrijd de elite en zelfs zijn eigen familieleden niet ontziet, kunnen de meeste Saud’s waarderen. “Een waterscheiding”, noemt Aarts de actie. “Het aanpakken van mensen ‘zonder aanziens des persoons’ heeft een enorme indruk gemaakt. ‘GeRitzt worden’, wat zoveel betekent als ‘iemand hard aanpakken’, is zelfs een uitdrukking in de regio geworden.” 

MBS slaat door. Strijd tegen corruptie wordt repressie. Keiharde onderdrukking. Amnesty registreert de laatste jaren recordaantallen executies; vrouwen die strijden voor meer rechten worden gearresteerd. “Er zijn geen rode lijnen meer,” zegt een Saoedische zakenman. “Alles ís rood.”

Toch is de aantrekkingskracht van de verandering enorm, zeker onder jongeren – twee derde van de bevolking is onder de 35. Zij zien hoe de macht van de religieuze politie afneemt, hoe vrouwen mogen autorijden en hoe concerten, sportevenementen en festivals het straatbeeld veranderen. Waar eens stilte heerste tijdens het gebed, klinkt nu muziek. Voor velen voelt het alsof hun land eindelijk ademt.

Maar achter die nieuwe vrijheid schuilt ook een boodschap: vergeet niet wie dit mogelijk maakt. MBS koppelt de trots op Saudi-Arabië steeds vaker niet aan de islam, maar aan de dynastie van de familie Saud. Nationalisme wordt zo een synoniem voor loyaliteit aan hemzelf.

Crossing 1. Kunstenaar: Bart Vredegoor. 

Toch dreigt de realiteit MBS in te halen. De duizenden Vision 2030-projecten lopen vertraging op en kosten verdrievoudigen. Neom, ooit begroot op 500 miljard dollar, gaat inmiddels richting 1,5 biljoen. Van The LINE staat nog maar twee kilometer overeind. De vraag is of dit woestijnwonder geen luchtspiegeling wordt. Falen is geen optie. Want achter de hijskranen en glitter schuilt nog altijd het oude Saudi-Arabië: conservatieve geestelijken, rivaliserende prinsen en jonge fundamentalisten die wachten op hun kans. Voorlopig lijkt MBS alles onder controle te hebben. Maar in een land waar de wind altijd het kompas was, kan de koers zomaar weer veranderen.

Meer Arabica in Avant Garde 1 (Najaar/winter 2025). Bestel Avant Garde nu direct via onze shop.
shop